De oude en nieuwe Begraafplaatsen van Helenaveen

Helenaveen, ontstaan rond 1853 langs de Helenavaart, kent een rijke begraafcultuur die nauw verbonden is met de ontwikkeling van het dorp zelf. In 1857 werd aan de huidige Fruitweg een katholieke noodkerk ingericht in een omgebouwde stal van een boerderij. Bij deze locatie ontstond ook de eerste begraafplaats van Helenaveen, een klein kerkhof van ongeveer 20 bij 25 meter, waar tussen 1869 en 1873 35 doden werden begraven.

In 1871 werd door directeur Deckers, van de Maatschappij Helenaveen aan de gemeente megedeeld dat een terrein, bestemd tot algemene begraafplaats, in orde was gemaakt en was voorzien van de door de wet voorgeschreven afsluiting. In 1874 werd een lijkenhuisje toegevoegd, zoals door de wet voorgeschreven. In datzelfde jaar werd het kerkhof in gebruik genomen.
Al snel werd verzocht de begraafplaats te verdelen in een katholiek, een protestants en een algemeen deel. De nieuwe begraafplaats kwam te liggen naast de school op het terrein waar later het klooster en de katholieke kerk gebouwd zouden worden.
Het ruimen van het oude kerkhof aan de Fruitweg gebeurde niet al te nauwkeurig, jaren later vond men nog botten en schedels en een grafkelder werd door de familie van der Werf gebruikt om er aardappels in de bewaren. Ook gaat het verhaal dat de de jongens voetbalden met de schedels.
Ook het nieuwe kerkhof was niet erg groot, ongeveer 40 x 40 meter. De algemene begraafplaats van de gemeente, met daarop het lijkenhuis, had een oppervlak van 432 m². De protestanten kregen 223 m² in gebruik en voor de katholieken was 872 m² bestemd.

Nieuwe begraafplaatsen aan de Aardbeiweg

Door bevolkingsgroei en beperkte ruimte werd door de gemeente een perceel heide van twee hectare ter beschikking gesteld door de gemeente aan de Rooms-Katholieke Kerk.
In 1897 kreeg het kerkbestuur toestemming om hier, aan de huidige Aardbeiweg, een bijzondere begraafplaats van 41,6 are aan te leggen. Tussen de kerk en deze locatie werd de Hovenierstraat – in de volksmond “het kerkhoflaantje” – gebruikt voor de lijkstoeten.

In 1899 volgde de Nederlands Hervormde Gemeente met de aanleg van een nieuwe begraafplaats van 50 are ten noorden van het stuk van de katholieke kerk.
In 1901 werd een algemeen gedeelte van 5 are op de nieuwe protestantse begraafplaats aangewezen

De oude hervormde begraafplaats werd op 18 juli 1899 gesloten en in 1907 werd ook het katholieke deel van de oude begraafplaats gesloten verklaard.
De graven werden geruimd of herbegraven op de nieuwe kerkhoven.

Beschrijving van de protestantse begraafplaats

Aan de Aardbeiweg ligt de protestantse begraafplaats, herkenbaar aan het eenvoudige smeedijzeren toegangshek met symbolen van gekruiste zeisen. Bezoekers worden eerst geleid rond een ovaal perk met rododendrons voordat de grafvelden zichtbaar worden. De begraafplaats heeft een kruisvormige opzet met vier velden en een centrale wandelroute. Enkele grafvelden bevatten opvallende monumenten uit de vroege twintigste eeuw, waaronder een tombe voor mevrouw Van de Blocquery-Van Musschenbroek, echtgenote van een van de directeuren van de Maatschappij Helenaveen.

In de achterzijde van de begraafplaats bevindt zich een urnenhof, ingericht tijdens recente restauraties. De Protestantse begraafplaats is een groene oase met rododendrons, treurbomen en een goed onderhouden padenstructuur.

Beschrijving van de katholieke begraafplaats

De Rooms-Katholieke begraafplaats ligt iets verhoogd in het landschap, toegankelijk via een kort pad met lage haag en gemarkeerd door twee esdoorns. Het moderne toegangshek draagt nog originele elementen van het oorspronkelijke hek.

Vooraan links van het middenpad ligt het oude gedeelte van het kerkhof. De uitstraling is door de vele verticale grafmonumenten met kruisen typisch katholiek te noemen. Een beeld dat in Noord-Brabant in snel tempo aan het verdwijnen is. Achteraan verschijnen de laatste jaren moderne grafmonumenten die sterk contrasteren met het authentieke beeld. Er is ook een rij met urnenkeldertjes aangelegd die vooralsnog niet in gebruik zijn genomen.

Het grafveld linksachter bestaat voornamelijk uit gras. Dit veld was helemaal bezet met graven, maar de grafmonumenten zijn echter in de jaren zestig van de vorige eeuw verwijderd, de graven zijn echter nog aanwezig. Achteraan ligt een zevental oorlogsgraven. De zeven slachtoffers van de kerkrazzia werden in 1951 overgebracht vanuit Duitsland.

Op het grafveld vooraan rechts liggen voornamelijk uniforme grafmonumenten uit de jaren zeventig en later, alle van gepolijst zwart graniet. Alleen de teksten en symbolen laten enige variatie zien.

Het veld rechts achter bevat aan de voorkant een aantal kindergraven en meer naar achteren zijn enkele oudere grafmonumenten te vinden. Dit zijn grafmonumenten van voorname Helenaveners of priesters uit de negentiende of begin twintigste eeuw, waarvan enkele grafmonumenten overgebracht zijn van de eerdere kerkhoven die Helenaveen kende.

Cultureel erfgoed

De begraafplaatsen van Helenaveen vormen samen een uniek en waardevol onderdeel van het culturele en religieuze erfgoed. Ze vertellen het verhaal van pioniers, geloofsgemeenschappen en veranderende tijden – en verdienen blijvende aandacht en zorg.

Bronnen:

Deurnewiki

Stichting Dodenakkers https://www.dodenakkers.nl 

André Vervuurt

Memori Helenaveen