Monumenten en Kunst in Helenaveen.

Helenaveen kent een groot aantal monumenten en kunstwerken. Hieronder is de geschiedenis daarvan uitgezocht. Waarom zijn ze geplaatst, door wie en wie is de maker.

Het Jules de Corte-carillon

Op het Hannes Joostenplein in Helenaveen staat sinds 1975 het Jules de Corte-carillon. Het werd gebouwd door klokkengieterij Eijsbouts uit Asten en bestaat uit 23 klokken. Het carillon staat in een donkerblauw houten huisje.

Aan één kant hangt een bronzen plaat met een gedicht van Jules de Corte, met als beginregels:

In de oude toren zingt het carillon
Van alle dagen regen, van alle dagen zon
Ik wou dat ik zijn liedje altijd verder zingen kon

Het carillon is geplaatst met geld uit het Koning Willem III-fonds, tegelijk met het borstbeeld van koningin Juliana. Op 6 december 1975 werd het officieel in gebruik genomen. Jules de Corte was er zelf bij en begeleidde kinderen uit het dorp bij het zingen van het lied Hertog Jan. Daarmee maakte hij meteen zijn debuut als beiaardier (klokkenbespeler).

Het carillon staat op een stevige stalen constructie en heeft een speelcabine. Het kan met de hand worden bespeeld, maar werkt ook automatisch via een programmeerbare computer.

Oorlogsmonument ter herinnering aan de Kerkrazzia in Helenaveen

Dit monument is een stenen beeld van een jager met een geweer. Aan zijn voeten ligt een dood wild zwijn. Het beeld staat op een hoge zuil met daarop de datum 8 oktober 1944. Het is gemaakt door beeldhouwer Niel Steenbergen uit Teteringen.

Het monument werd geplaatst op initiatief van mensen die na de oorlog waren teruggekeerd naar Helenaveen. Het herinnert aan de razzia van 1944 en werd op 8 oktober 1956 onthuld.

Over Niel Steenbergen

Niel Steenbergen (1911–1997) was een Nederlandse kunstenaar. Hij was beeldhouwer, tekenaar en maakte ook penningen en medailles. Hij volgde opleidingen in Tilburg, Antwerpen en Amsterdam. Later gaf hij les aan de kunstacademie in Tilburg.

Hij maakte onder andere oorlogsmonumenten, beelden voor kerken zoals altaren en preekstoelen, en kerkelijke voorwerpen voor bisschoppen. Na de oorlog richtte hij samen met twee collega’s de Vrije School voor Beeldende Kunsten op, de latere Academie St. Joost. Steenbergen was ook betrokken bij een commissie die de overheid adviseerde over het plaatsen van oorlogsmonumenten.

De kiepkarren van Helenaveen

In 1978, bij het 125-jarig bestaan van Helenaveen, kreeg het dorp drie oude kiepkarren cadeau. Ze werden overhandigd aan het Comité Helenaveen door Staatsbosbeheer en geplaatst op het plein voor de Sint-Willibrorduskerk. In 1980 werden de karren officieel eigendom van de gemeente.

De kiepkarren komen uit het Mariaveen en herinneren aan de tijd dat er in Helenaveen veel turf werd gewonnen. Ze zijn een tastbare herinnering aan het veenverleden van het dorp.

Oorlogsmonument voor Helenaveense burgerslachtoffers

Op 4 mei 1985 werd in Helenaveen een nieuw oorlogsmonument onthuld tijdens de jaarlijkse dodenherdenking. Het monument is bedoeld als eerbetoon aan de inwoners van het dorp die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen door deportatie of oorlogsgeweld. Het staat vlak bij het bestaande monument “Jager die het zwijn doodde”.

Het ontwerp van het monument is van architect Maarten de Jonge uit Venray, die op dat moment nog in Deurne woonde. De bouw werd uitgevoerd door vrijwilligers G. Janssen en S. Crommentuijn.

Het idee voor het monument kwam van de dorpsraad van Helenaveen. Ook de Bond voor Gerepatrieerden en het Oranjecomité hielpen mee. De financiering kwam tot stand met hulp van het Koning Willem III-fonds, de Rabobank, het Comité 125 jaar Helenaveen en donaties van inwoners.

Het monument bestaat uit twee kleine muurtjes die haaks op elkaar staan, als teken van de ‘fundamenten’ van Helenaveen. Ze symboliseren dat ondanks het oorlogsgeweld de basis van het dorp is blijven bestaan. De muurtjes staan op een bolvormige heuvel van grijze stenen. Daartegenaan rust een driehoekige steen, die doet denken aan het dak van een huis. Op deze steen zijn de namen gegraveerd van 22 inwoners die in de oorlog zijn omgekomen:

"Ter nagedachtenis aan Helenaveens inwoners die als gevolg van deportatie en oorlogsgeweld zijn overleden.
1940–1945"

·       Anker, K. (13-10-1889)

·       Arts, A. (02-02-1898)

·       Bremer, J. (16-01-1920)

·       Derks, B. (19-08-1898)

·       Erkelens, H. (26-07-1914)

·       van Grunsven, C. (04-07-1913)

·       Hendriks, P. (05-01-1905)

·       van Kessel, W. (29-05-1888)

·       Kröhne, C. (03-01-1915)

·       Lagarde, H. (12-06-1915)

·       Lagarde, M. (27-01-1906)

·       van Lierop, P. (21-07-1920)

·       van Lieshout, H. (27-01-1917)

·       Leonard, broeder (26-08-1907)

·       Luijten, F. (28-07-1917)

·       Maessen, L. (08-10-1889)

·       Rutten, A. (29-06-1928)

·       Slot, H. (17-11-1907)

·       Snieder, J. (30-03-1905)

·       De Vries-Schonnewille, G. (27-03-1899)

·       van der Zwaan, J. (17-10-1917)

Burgemeester Van Genabeek onthulde het monument door de Nederlandse vlag weg te trekken. Sindsdien is het een vaste plek voor herinnering en respect tijdens de dodenherdenking in Helenaveen.
Het pleintje waarop de twee oorlogsmonumenten staan werd bij gelegenheid van het 75 jarig bevrijdingsfeest opnieuw ontworpen door Dirk Verberne met als doel er meer een eenheid van te maken en het wat rustiger te laten ogen.

Vierzijdige Driehoek – kunstwerk ter ere van 150 jaar Helenaveen

Op 23 januari 1990 werd in Helenaveen een bijzonder kunstwerk onthuld door burgemeester Van Genabeek. De kleurrijke stalen constructie, genaamd Vierzijdige Driehoek, is ontworpen door kunstenaar Norbert Veeger uit Breda en werd geplaatst ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het dorp.

Het kunstwerk bestaat uit balken van staal, gelakt in de kleuren rood, blauw en geel. Het ontwerp is abstract, speels en modern van vorm, passend bij het jubileum van een dorp dat trots is op zijn verleden én vooruit kijkt naar de toekomst.

Norbert Veeger volgde zijn opleiding aan kunstacademie Sint Joost in Breda en studeerde daarna aan de befaamde Accademia di Belle Arti in Carrara, Italië. In 1979 begon hij samen met beeldhouwer Christophe Loyer een atelier in Pietrasanta, waar hij zich met hulp van lokale vakmensen specialiseerde in het werken met marmer.

In 1983 startte hij samen met beeldhouwer Melanie de Vroom een atelier in Oosterhout. Zes jaar later, in 1989, opende hij zijn eigen atelier in Effen (Breda), waar hij zich vooral richtte op abstracte kunst en designobjecten. In 1991 werd hij gevraagd als docent beeldhouwen bij Bleu et Vert.

Mijmerplek met de Hellehond

Aan de Koolweg in Helenaveen zijn twee huisputten aangelegd op de plek waar vroeger zogenoemde Koningswoningen stonden. Dit gebeurde op initiatief van Jan van Woezik, die zich jarenlang inzette voor cultuur in de Peelregio via de Peelvenencommissie. De eerste huisput is ingericht als een rustige ‘mijmerplek’, met informatie over de geschiedenis en een opvallend kunstwerk: De Hellehond.

De Koningswoningen

Op het bord bij de eerste huisput staat uitgelegd dat hier vroeger een van de Koningswoningen stond. Deze huizen werden in 1888 gebouwd met geld dat geschonken was door Koning Willem III. Hij had grote waardering voor de Maatschappij Helenaveen, die sinds 1853 actief was in de turfwinning. De koning werd beschermheer van het dorp en richtte een speciaal fonds op om de werkende bevolking vooruit te helpen.

Naast de bouw van huizen werden ook fruitbomen en notenbomen uitgedeeld aan alle inwoners. Dit Koning Willem III-fonds bestaat nog steeds en steunt vandaag de dag allerlei maatschappelijke en culturele initiatieven in Helenaveen. Ook koning Willem-Alexander bracht een bezoek aan het dorp en liet zich informeren over het leven daar – de band met het koningshuis is dus nog altijd levend.

De grote veenbrand van 1921

In 1921 werd een groot deel van de Peel getroffen door een verwoestende veenbrand. Daarbij gingen meerdere Koningswoningen in vlammen op, waaronder ook het huis dat op deze plek stond. Als herinnering is de huisput van die woning opnieuw uitgegraven en is er een kleine boomgaard met fruitbomen en een notenboom aangeplant, zoals vroeger.

De Hellehond

In het kunstwerk bij deze mijmerplek lijkt een mysterieuze zwarte hond uit de put te springen: de Hellehond. Deze verwijst naar oude sagen en verhalen uit de Peel, die vroeger een ruig, moerassig en gevaarlijk gebied was. Er werd gezegd dat wie zich diep in het veen waagde, soms nooit meer terugkwam. In het donker zag je soms dwaallichten – veroorzaakt door ontbrandend moerasgas – en er deden verhalen de ronde over duivels, weerwolven en spoken.

Volgens de legende sprong de duivel elke dag in het Soemeer om zich te wassen, wat het water daar zo zwart zou maken. De Hellehond staat symbool voor die spannende, soms griezelige kant van het Peelverleden.

Het beeld van de Hellehond is gemaakt door Dirk Verberne, een kunstenaar uit Helenaveen (geboren in 1982). Hij is opgegroeid in de Peel en laat zich in zijn werk inspireren door de natuur, de geschiedenis en de oude verhalen uit de streek. In zijn kunst komen ambacht, landschap en legende op een bijzondere manier samen.

De tweede huisput 100 meter verder is om onduidelijke reden door SBB dichtgegooid. Gelukkig is de bijbehorende boomgaard wel behouden gebleven.

Verleden Veen – kunstwerk in de Helenavaart

In de Helenavaart, op de plek waar de Soemeersingel en de Sevenumseweg elkaar kruisen, staat sinds 2006 het kunstwerk Verleden Veen. Het is gemaakt door kunstenaar Jan Ros uit Amersfoort en werd onthuld op zondag 25 juni 2006 door burgemeester Daandels en mevrouw E. van Doorne-Derix, voorzitter van het Fonds Koning Willem III.

Totstandkoming

De gemeente Deurne beloofde bij het 150-jarig bestaan van Helenaveen in 2003 dat er een blijvend kunstwerk zou komen voor het dorp. Kunstenaars konden hun idee insturen. In 2005 werd het ontwerp van Jan Ros gekozen.

De realisatie van Verleden Veen werd mogelijk gemaakt door bijdragen van: de gemeente Deurne, de provincie Noord-Brabant en het Fonds Koning Willem III.

Het kunstwerk is sindsdien een herkenbaar punt in Helenaveen.

Symboliek van het werk

Verleden Veen staat symbool voor het zware werk dat vroeger in de Peel werd verricht. Het kunstwerk bestaat uit verschillende elementen die samen een verhaal vertellen, zonder letterlijk iets uit te beelden. Toch is de betekenis goed te voelen.

De belangrijkste onderdelen zijn:  een lange bak met water – als verwijzing naar het kanaal, een schop die rechtop in de bak staat – symbool voor het werk dat is gedaan en een mensfiguur die gebukt de zware last draagt – de arbeider uit de Peel.

Samen brengen deze vormen een eerbetoon aan de turfstekers en arbeiders van vroeger. Het is geen traditioneel standbeeld, maar een moderne, abstracte weergave van de geschiedenis. Door zijn vorm en uitstraling maakt het kunstwerk een verbinding tussen toen en nu.